Υπάρχει ποίηση μετά το Χαλέπι;

γράφει ο Μιχάλης Μοδινός*

Αναδημοσίευση από: Τα ΝΕΑ / ΒΙΒΛΙΟΔΡΟΜΙΟ 

Θωμάς Ψύρρας, Η  τύχη της ποίησης στο φανταστικό Χαλιφάτο- η ποιητική δημιουργία στις επικράτειες του ISIS- , σελ. 135, Εκδ. ΘΡΑΚΑ 2016

-Ο Λαρισαίος φιλόλογος  Θωμάς Ψύρρας, συγγραφέας του εντυπωσιακού Μαράν Αθά, μας δίνει μια ενδιαφέρουσα μελέτη/ ανθολογία για την ποιητική παραγωγή στην επικράτεια της τζιχαντιστικής φρίκης-

   Φαίνεται, παραδόξως, πως υπάρχει ποιητική παραγωγή στο χαλιφάτο του ISIS, αντίθετα από ότι  ισχυριζόταν  ο Αντόρνο  αναφερόμενος στο Άουσβιτς.  Το ενδιαφέρον  είναι ότι δεν υπάρχει μόνο ποιητική παραγωγή από «παθόντες», διωκόμενους, μετοίκους στην Εσπερία  και ενγένει αντιστεκόμενους στον θρησκευτικό φανατισμό και τη μισαλλοδοξία, αλλά και από τον χώρο των μαχητών της Τζιχάντ, τους ίδιους ανθρώπους που βλέπουμε σε βίντεο να αποκεφαλίζουν αιχμαλώτους.

    Η συνοπτική μελέτη του Θωμά Ψύρρα κινείται σε τρία επίπεδα. Το πρώτο αφορά ένα  χρονικό της δημιουργίας του ISIS από υπολείμματα του σουνιτικού καθεστώτος του Σαντάμ Χουσείν και από αντιτιθέμενους στην κατ’ αυτούς «συντηρητική στροφή» της Αλ Κάιντα, υπό την ηγεσία του Αλ Ζαρκαουί.  Στοχοποιώντας αρχικά τους  Σιίτες μουσουλμάνους και βεβαίως τους δυτικούς δαίμονες που προσέβαλαν το Ισλάμ, η περιθωριακή αυτή οργάνωση θα αξιοποιούσε το αντιαμερικανικό αίσθημα μετά τον πόλεμο του 2003. Μετά τον θάνατο του Ζαρκαουί σε αεροπορικό βομβαρδισμό το 2006 η οργάνωση θα ριζοσπαστικοποιείτο δραματικά. Την ηγεσία ανέλαβε ο φανατικός Αμπού Μπακρ αλ- Μπαγκντάντι. Βασίστηκε σε πρώην στελέχη των μυστικών υπηρεσιών του Σαντάμ και άνεργα πλέον μέλη των ενόπλων δυνάμεων τα οποία είχε γνωρίσει στην διάρκεια της τετραετούς φυλάκισής του. Με το σχετικό κενό εξουσίας που άφησε η αποχώρηση των Αμερικανών τα πράγματα θα έπαιρναν άλλη τροπή. Πολεμικό υλικό υπήρχε άφθονο, διαθέσιμο άεργο ανθρώπινο δυναμικό και πόροι από το πετρέλαιο επίσης, ενώ τα παραδοσιακά σχίσματα εντός του Ισλάμ τροφοδοτούσαν το εκατέρωθεν μίσος μέσω βομβιστικών επιθέσεων ακόμη και σε ιερούς χώρους λατρείας. Ο Ψύρρας, βασιζόμενος σε καλή αγγλόφωνη βιβλιογραφία την οποία παραθέτει, αναλύει πώς αίφνης η ιδέα του Χαλιφάτου βρήκε έδαφος και πώς μετά την κατάκτηση της Μοσούλης, μεγάλης πετραιλαιοπαραγωγού κουρδικής πόλης στο Βόρειο Ιράκ, απέκτησε ένα είδος ημικρατικής υπόστασης. Σύντομα, το Χαλιφάτο θα επεκτεινόταν στα εδάφη της Βορειοανατολικής Συρίας αξιοποιώντας το κενό εξουσίας που είχε προκληθεί ήδη από την Αραβική Άνοιξη αλλά και από την εξέγερση ποικίλων ομάδων κατά του Άσσαντ. Η ευνοϊκή μεταχείριση των μαχητών του ISIS από την Τουρκία, τη Ρωσία και ποικίλους άλλους αντιτιθέμενους στο καθεστώς του Άσαντ θα συνέβαλαν τα μέγιστα στην τερατογένεση αυτή που έφτασε να ελέγχει το μισό περίπου των συριακών και ιρακινών εδαφών.

    Η αξιοποίηση των σύγχρονων τεχνολογιών, ο ιδεολογικός πόλεμος, η στρατολόγηση μαχητών από άλλες μουσουλμανικές ομάδες που δρουν στην Τσετσενία, τη Νιγηρία, τη Λιβύη, ακόμη και τις Φιλιππίνες, η ανάδυση της ιδέας ενός ισλαμικού τόξου που γεφυρώνει πρακτικά όλες τις ηπείρους και οι μέθοδοι που χρησιμοποιεί το Χαλιφάτο προς αυτό τον σκοπό συνιστούν το δεύτερο επίπεδο της ανάλυσης του Ψύρρα. Οι ακραίες απαγορεύσεις, η μυστική ισλαμική αστυνομία, οι βάρβαρες ποινές, η επαναφορά της δουλείας, ο παρανοϊκός κατάλογος δήθεν ιερών εντολών και η απόλυτη περιθωριοποίηση των γυναικών (για «απίστους» καλύτερα να μη μιλάμε) ανθούν στο πλαίσιο ενός μιλιταριστικού, στρατοκρατικού καθεστώτος, ελκυστικού ακόμη και σε κομμάτια της δυτικής νεολαίας που αναζητούν ένα νόημα στη ζωή. Στο πλαίσιο αυτό είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι για λόγους προπαγάνδας κυρίως ανθεί ένα είδος ποιητικής παραγωγής του μίσους που αξιοποιεί την αραβική παράδοση στον τομέα αυτό. Προκύπτει έτσι μια «κουλτούρα της Τζιχάντ», με ποιήματα που συχνά βιντεοσκοπούνται, ανεβαίνουν στο διαδίκτυο ή μεταδίδονται προφορικά. Ιδού ένα  παράδειγμα από τον ποιητή Αλ Σαίχ αλ Τζαμπορί που γράφει στα πρότυπα της παραδοσιακής φόρμας της εποχής της «αραβικής αθωότητας»:

Αποχαιρετήστε τους με σφαίρες, ακριβώς όπως ήρθαν

Αποχαιρετήστε τους με ρουκέτες ακριβώς όπως ήρθαν..

Χτυπάτε τους, βρίστε τους, κι αυτούς και τους συμμάχους τους...

Καταστρέψτε τα μεγαλόπρεπα κτίριά τους, τσακίστε τα

Εκμεταλλευθείτε κάθε λάθος τους, μαστιγώστε τους αλύπητα.

    Ας σημειωθεί ότι και ο Μπιν Λάντεν διεκδικούσε τις δάφνες του ποιητή χρησιμοποιώντας μάλιστα προϊσλαμικές ποιητικές μορφές, παραδείγματα δε στίχων του μας δίνει ο Ψύρρας. Ωστόσο βρίσκω πιο εντυπωσιακό το γεγονός ότι εν μέσω της περιθωριοποίησης των γυναικών, επιτρέπονται φωνές προερχόμενες από χήρες ή συζύγους τζιχαντιστών όπως για παράδειγμα η δημοφιλής Ουμμ Μουχάμαντ, τσετσενικής καταγωγής που μετοίκησε στο Χαλιφάτο και συνέθεσε ένα ποίημα με τον τίτλο «Η σύζυγος ενός μάρτυρα», δημοφιλέστατο πλέον στο διαδίκτυο.

Νομίζω καθώς κοιτάζω τον ουρανό

Ότι ο Αλλάχ αλλάζει τα πάντα σε μια στιγμή

Αλλού πάλι διατυπώνονται παροτρύνσεις προς  τους λεγόμενους μουσουλμάνους του καναπέ:

Ω σείχηδες της Google

Μπορείτε να κλείσετε τον φαύλο κύκλο

Κάνοντας κλικ στην πάνω δεξιά γωνία

Ή ακόμη:

Οι γυναίκες πολεμούν τον εχθρό

Ενώ οι δειλοί κάθονται στο σπίτι

 

Από την ανάλυση του Ψύρρα αναδύεται ένα περίπλοκο μωσαϊκό ιδεοληψιών, αρχαϊκών παραδόσεων και πολιτικών πεποιθήσεων, βαθιά ριζωμένο σε μια κοινωνία σε σύγχυση που δύσκολα ωστόσο ανατρέπεται καθώς αυτό που θρέφει την πολιτική του μίσους είναι η εγκάρσια βαθιά διαχωριστική γραμμή παράδοσης / εκσυγχρονισμού. Οι αραβικές κοινωνίες μοιάζουν να ευνοούν το πέρασμα στον σύγχρονο κόσμο α-λα-καρτ, υιοθετώντας για παράδειγμα όλες τις σύγχρονες τεχνολογίες λόγω των τεραστίων εσόδων τους από το πετρέλαιο, ενώ οι θεσμοί και οι ιδεοληψίες παραμένουν στις πανάρχαιες συντεταγμένες τους. Αυτό γίνεται απολύτως σαφές στο τρίτο επίπεδο του βιβλίου που συνιστά και ένα ανθολόγιο ποιητικότερης ποίησης. Εδώ οι φωνές που ακούγονται είναι από το μορφωμένο, εκδυτικισμένο κομμάτι της αραβικής κοινωνίας, από ανθρώπους που σπούδασαν στο πανεπιστήμιο και έχουν εγκαταλείψει  οικειοθελώς τα εδάφη του Χαλιφάτου (κάποιοι εν των οποίων ενδεχομένως βρίσκονται πλέον ανάμεσά μας).  Εδώ οι ποιητικές συντεταγμένες είναι κοντύτερα στα δικά μας δυτικά πρότυπα, οι ποιητές έχουν ενσωματώσει μοντερνιστικές αρχές ενώ δεν λείπει και το χιούμορ. Για παράδειγμα, η κουρδικής καταγωγής (από το Κιρκούκ) Καζάλ Αχμάντ, που κατέφυγε στην Ιορδανία γράφει στο σαρκαστικό «Η φιλοσοφία του μανάβη»:

Πατρίδα αγαπημένη

Είσαι σαν το λεμόνι.

Όταν λέω το όνομά σου,

Δροσίζεται το στόμα του κόσμου

Αλλά τινάζομ’  ολόκληρη από ανατριχίλα.

Ή ακόμη η γεννημένη στη Βαγδάτη, βραβευμένη από τον ΟΗΕ  φιλόλογος και δημοσιογράφος Ντούνια Μιχαήλ που ζει σήμερα στις ΗΠΑ, λέει:

Πόσο σπουδαίος είναι ο πόλεμος

Πόσο ενθουσιώδης και πόσο αποδοτικός

(.....)

Κινεί τα αιωρούμενα πτώματα στις αγχόνες

Κυλά τα φορεία με τους τραυματίες

Προκαλεί τη βροχή στα μάτια των μαννάδων

(....)

Ο πόλεμος εργάζεται με απαράμιλλη επιμέλεια

Ωστόσο κανείς δεν του λέει

Μια λεξούλα επιβράβευσης.

   Αναμφίβολα το βιβλίο αυτό διευρύνει την οπτική μας απέναντι στα τεκταινόμενα στη γειτονιά μας και δείχνει πόσο δύσκολη είναι η καταπολέμηση της τρομοκρατίας και πόσες αδήλωτες πτυχές  διαθέτει. Δεν είναι τυχαίο δε ότι το βιβλίο μας έρχεται μέσω Λαρίσης όπου ο Θωμάς Ψύρρας επί χρόνια υπηρέτησε ένα είδος έκκεντρης (κυριολεκτικά) πνευματικής και πολιτικής  παραγωγής  μαζί με την Κώστα Τσαντίλη, τον Γιάννη Φασούλα και άλλους φωτισμένους Λαρισαίους. Η ομάδα αυτή  εκκίνησε τις δραστηριότητές της ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’70  με βάση το ιστορικό βιβλιοπωλείο ΚΕΡΑΜΟΣ, δημιούργησε την ιδιαίτερη επιτυχημένη κίνηση Λάρισα -Ανεξάρτητη Αυτοδιοίκηση που έσπασε το δικομματικό παιγνίδι με διψήφια ποσοστά και υπηρέτησε μέσω του αξιόλογου περιοδικού Το Αυτό ένα είδος εναλλακτικής οικολογικής προσέγγισης στα τοπικά πράγματα. Ιδιαίτερα θα πρέπει να σημειωθεί εδώ το εξαίρετο βιβλίο του Κώστα Τσαντίλη Η επιδίωξη της αξιοβίωτης πόλης (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας)  αλλά και τα βιβλία  του Ψύρρα για το Κιλελέρ και για τη Λάρισα (στη σειρά Μια πόλη στη Λογοτεχνία) των εκδόσεων ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ.

 Περιβαλλοντολόγος, γεωγράφος και μηχανικός ο Μιχάλης Μοδινός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1950. Θεωρητικός και ακτιβιστής του οικολογικού κινήματος, συνεργάστηκε με διεθνείς οργανισμούς, δίδαξε σε ακαδημαϊκά ιδρύματα ανά τον κόσμο, ενώ υπήρξε ιδρυτής και εκδότης της Νέας Οικολογίας, πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και διευθυντής του Διεπιστημονικού Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Ερευνών. Στο δοκιμιακό - ερευνητικό του έργο περιλαμβάνονται τα βιβλία "Μύθοι της ανάπτυξης στους τροπικούς" (Στοχαστής), "Από την Εδέμ στο καθαρτήριο" (Εξάντας), "Τοπογραφίες" (Στοχαστής), "Το παιγνίδι της ανάπτυξης" (Τροχαλία) και "Η αρχαιολογία της ανάπτυξης" (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Από το 2005 στράφηκε συστηματικά στην λογοτεχνία και την κριτική της. 

Από τις εκδόσεις Καστανιώτη έχουν κυκλοφορήσει τα μυθιστορήματά του "Χρυσή ακτή", 2005, "Ο μεγάλος Αμπάι", 2007, "Επιστροφή", 2009 (βραβείο Ιδρύματος Πέτρου Χάρη Ακαδημίας Αθηνών) "Η σχεδία", 2011 (Διάκριση της Επιτροπής Κρατικών Βραβείων και υποψήφιο για το Ευρωπαϊκό Λογοτεχνικό Βραβείο) και "Άγρια Δύση - μια ερωτική ιστορία", 2013.

To προτελευταίο βιβλίο "Τελευταία έξοδος: Στυμφαλία" (2014) κυκλοφόρησε από το Βιβλιοπωλείο της Εστίας.
Το τελευταίο βιβλίο του "Εκουατόρια" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη.