«Μπίζνες στο Άουσβιτς» ή Εξαπάτηση και Επιβίωση

γράφει ο Μιχάλης Μοδινός*

Ισαάκ Μπάσεβιτς Σίνγκερ, Εχθροί, Μια ερωτική Ιστορία,
Μετάφραση Βασίλης Αμανατίδης, σελ. 305, ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 2009

                 

  -Ο νομπελίστας Ισαάκ  Μπάσεβις Σίνγκερ μεταφυτεύει το Άουσβιτς  στη Νέα Υόρκη μ’ ένα                                                             παιγνίδι ερωτικών παρεξηγήσεων –

Η ΕΞΟΡΙΑ ΔΕΝ ΥΠΗΡΞΕ ΠΑΡΑ ΜΙΑ ΠΡΑΞΗ ΑΠΟΚΡΥΨΗΣ ΚΑΙ ΕΞΑΠΑΤΗΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΝΟΜΠΕΛΙΣΤΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ. ΣΤΗΝ ΕΞΑΠΑΤΗΣΗ ΑΛΛΩΣΤΕ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ Η ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΙΔΩN. ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΡΩΤΙΚΗ ΕΞΑΠΑΤΗΣΗ. ΕΤΣΙ ΚΙ ΕΔΩ, Σ’ ΕΝΑ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑΤΙΚΟ  ΠΑΙΓΝΙΔΙ.

Ο  Χέρμαν Μπρόντερ έχει επιβιώσει από το Ολοκαύτωμα κρυμμένος σ’ ένα αχυρώνα κάπου στην πολωνική ύπαιθρο, ενώ τα δυο παιδιά του έχουν πεθάνει στα στρατόπεδα. Η Γιάντβιγκα, η χωρική που τον έκρυβε,  θα τον ακολουθήσει στη μεγάλη πορεία που θα ολοκληρωθεί στη Νέα Υόρκη, θα ασπασθεί τον εβραϊσμό και θα γίνει γυναίκα του, κάνοντάς του  μάλιστα κι ένα παιδί. Όμως ο αστός Χέρμαν δεν αρκείται στο αγροτικό σεξ. Θα βρει καθ’ οδόν τον έρωτα στη Μάσα, μιαν άλλη επιβιώσασα, γοητευτική και νευρωτική που θα χωρίσει για χάρη του. Κι εκεί που προσπαθεί να ισορροπήσει μεταξύ εφιαλτικού παρελθόντος και κοινότοπου παρόντος στη Γη της Επαγγελίας, «ανασταίνεται» αίφνης η θεωρούμενη νεκρή προπολεμική σύζυγος, Ταμάρα. Τα δύο νοικοκυριά σύντομα θα γίνουν τρία, ενώ ο Χέρμαν διολισθαίνει ξανά σε μια ζωή γεμάτη συγκαλύψεις και αποκρύψεις. Ακόμη και η δουλειά του είναι  εξ ορισμού ένα ψεύδος: ενώ δεν πιστεύει πια διόλου στον Ιουδαϊσμό «που επιβιώνει δια της εξαπάτησης», βιοπορίζεται συγγράφοντας άρθρα και βιβλία για έναν «απόμακρο σκληρό Θεό» κατ’ εντολήν ενός δημοσιοσχεσίτη ραβίνου που κάνει καριέρα πάνω στις στάχτες του Ολοκαυτώματος. 

Κι όμως αγαπάει και τις τρεις του γυναίκες, όπως και εκείνες αυτόν, με συγκινητικό μάλιστα τρόπο. Η Ταμάρα είναι πλέον ώριμη, ορθολογική και πάντα όμορφη.  Η Γιάντβιγκα διατηρεί την αγνότητα του αγροτικού της παρελθόντος. Αλλά είναι η Μάσα που με τις διαρκείς φαντασιώσεις, μεταπτώσεις και μικροαπάτες  της κρατάει τον Χέρμαν σε εγρήγορση. Τον κάνει να ζηλεύει και να υποφέρει αν και τελικά είναι αυτή που θα πληρώσει τον λογαριασμό καθώς οι δύο άλλες, παρά το κοινωνικό τους χάσμα, θα τα βρουν και θα αναθρέψουν από κοινού το νεογέννητο παιδί,  ενώ η τύχη του Χέρμαν αγνοείται: ίσως έχει ανακαλύψει την «αμερικάνικη εκδοχή του πολωνικού του αχυρώνα», σχολιάζει στο τέλος ο αφηγητής-συγγραφέας. Τίποτα δεν αλλάζει…και όμως.

Ο Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ(1904-1991) έχει θεωρηθεί από πολλούς προάγγελος της ώριμης περιόδου του Φίλιπ Ροθ λόγω της εμμονής του στην εβραϊκότητα. Όμως τους δύο συγγραφείς χωρίζει ένα χάσμα. Παρά την  προσκόλλησή του στην κεντροευρωπαϊκή   «γίντις» παράδοση, ο Σίνγκερ είναι πολύ πιο κριτικός από τον ομόλογό του ως προς την έννοια του θείου και περισσότερο έλλογος. Ενώ αφηγείται με  σουρντίνα, ασκεί κατεδαφιστική κριτική στα συμφραζόμενα μέσω των οποίων δομήθηκαν οι εβραϊκές κοινότητες της διασποράς. Εδώ μάλιστα γίνεται περισσότερο νεοϋορκέζος από όσους προηγήθηκαν ή ακολούθησαν γητεύοντας τον αναγνώστη με τις περιγραφές της καθημερινότητας της πόλης, από τα υπόκωφα κύματα του ωκεανού ως τα πολύμορφα φαγάδικα κι από το μοναχικό δένδρο στον ακάλυπτο ως τον υπόγειο σιδηρόδρομο. Ταυτόχρονα αναδεικνύει μια πλευρά  με την οποία οι παλαιότεροι αναγνώστες του δεν θα είναι απολύτως εξοικειωμένοι: ένα υποδόριο, διακριτικό χιούμορ που μέσω του γουντιαλλενικού του ήρωα -αναποφάσιστου, έρμαιου των περιστάσεων, με το σύμπαν να συνωμοτεί εναντίον του- σχολιάζει αφ’ ενός την θρησκειολαγνεία και την προσκόλληση στην παράδοση και αφ’ ετέρου την ιδεολογία της προόδου, τις διαψεύσεις της επιστήμης, τον εξαμερικανισμό της καθημερινότητας. Ώρες-ώρες ο Χέρμαν θυμίζει Τσάρλι Τσάπλιν καθώς πηδά από λεωφορεία  σε μετρό ή αψηφά χιονοθύελλες και καύσωνες ώστε ν’ ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του μεταξύ τριών αρχετυπικών γυναικών.

          Πως θα διοικούσε ο Χίτλερ τον Παράδεισο; Θα εισβάλουν κάποτε οι Ναζί στη Νέα Υόρκη; Σπιζόζα και Ες Ες είναι συμβατές έννοιες; Υπό ποίες συνθήκες  η άπληστη ανθρώπινη μάζα θα αποδυθεί σε νέα πογκρόμ; Ο σαρκασμός του Σίνγκερ αποκτά εξοντωτικές διαστάσεις, βγάζει δόντια στην καθημερινότητα, μετεωρίζεται μεταξύ φυσικού και υπερφυσικού. Συχνά το μυθιστόρημα εξελίσσεται σε παρωδία, σε παιγνίδισμα με τη ζωή και το θάνατο σε έμμονο φιλοσοφικό στοχασμό, ακόμη και σε κλασσική ήπιων τόνων κωμωδία που θα έχει συγκινητικό τέλος. Με την μετέπειτα εμπειρία του Γούντι Άλλεν και του Φίλιπ Ροθ, οι Εχθροί, μετατρέπονται  σ’ ένα αναδρομικό απολαυστικό διάβασμα, εφάμιλλο αν όχι ανώτερο του Σκιές στον ποταμό Χάντσον ή και του πρωτολείου του Η οικογένεια Μόσκατ, που ο ίδιος θεωρούσε ως το καλύτερό του.

Περιβαλλοντολόγος, γεωγράφος και μηχανικός ο Μιχάλης Μοδινός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1950. Θεωρητικός και ακτιβιστής του οικολογικού κινήματος, συνεργάστηκε με διεθνείς οργανισμούς, δίδαξε σε ακαδημαϊκά ιδρύματα ανά τον κόσμο, ενώ υπήρξε ιδρυτής και εκδότης της Νέας Οικολογίας, πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και διευθυντής του Διεπιστημονικού Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Ερευνών. Στο δοκιμιακό - ερευνητικό του έργο περιλαμβάνονται τα βιβλία "Μύθοι της ανάπτυξης στους τροπικούς" (Στοχαστής), "Από την Εδέμ στο καθαρτήριο" (Εξάντας), "Τοπογραφίες" (Στοχαστής), "Το παιγνίδι της ανάπτυξης" (Τροχαλία) και "Η αρχαιολογία της ανάπτυξης" (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Από το 2005 στράφηκε συστηματικά στην λογοτεχνία και την κριτική της. 

Από τις εκδόσεις Καστανιώτη έχουν κυκλοφορήσει τα μυθιστορήματά του "Χρυσή ακτή", 2005, "Ο μεγάλος Αμπάι", 2007, "Επιστροφή", 2009 (βραβείο Ιδρύματος Πέτρου Χάρη Ακαδημίας Αθηνών) "Η σχεδία", 2011 (Διάκριση της Επιτροπής Κρατικών Βραβείων και υποψήφιο για το Ευρωπαϊκό Λογοτεχνικό Βραβείο) και "Άγρια Δύση - μια ερωτική ιστορία", 2013.

To προτελευταίο βιβλίο "Τελευταία έξοδος: Στυμφαλία" (2014) κυκλοφόρησε από το Βιβλιοπωλείο της Εστίας.

Το τελευταίο βιβλίο του "Εκουατόρια" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη.