«Το βιβλίο που με καθόρισε»

  γράφει ο Μιχάλης Μοδινός*

Αναδημοσίευση από: Τα ΝΕΑ / ΒΙΒΛΙΟΔΡΟΜΙΟ

     Όταν πρωτοδιάβασα το  Homo Faber (Μτφ. Αγγέλα Αρτέμη, ΚΑΛΒΟΣ 1971) του Ελβετού Μαξ Φρις μεσούσης της χούντας με χτύπησε με την δύναμη της αποκάλυψης. Το βιβλίο καθόρισε έκτοτε τις επιλογές μου, με ποικίλους τρόπους. Μιμήθηκα τον Φρις στα πρώτα μου δοκιμιακά βιβλία,  έκανα και ξαναέκανα την ακριβή πορεία του ως ταξιδιώτης, μηχανικός  ή ερευνητής, τον χρησιμοποίησα ως καθρέφτη αλλά και ως περσόνα σε δύο  μυθιστορήματά μου (Χρυσή Ακτή και Άγρια Δύση). Τα «όρια της ανάπτυξης» έγιναν το επιστημονικό μου πεδίο. Κάποτε επέστρεψα στην Αθήνα. Γιατί ο κόσμος δεν κατακτάται. Επαναμαγεύεται. Και αυτό ακριβώς προσπαθώ έκτοτε να κάνω γράφοντας και ζώντας. Δεν είναι κι εύκολο. Αλλά εντέλει ανήκουμε σε ένα μόνο τόπο. Ο άνθρωπος οφείλει να αφουγκράζεται τα βαριά βήματα της μοίρας – ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Και αυτή τη δυνατότητα ίσως την έχουμε απολέσει στις μέρες μας.

   Θεωρούσα και θεωρώ ότι το Homo Faber    συνιστά τομή στην σύγχρονη λογοτεχνία σ’ ό,τι αφορά στην σχέση του ανθρώπου με την φύση – την εξωτερική αλλά και την εσώτερη. Ο Φρις κατασκευάζει ήδη στα μέσα της δεκαετίας του ’50 έναν κοσμοπολίτη ήρωα, τον μηχανικό Βάλτερ Φάμπερ, που συμπυκνώνει στο πρόσωπό του την ιδεολογία της τεχνικής, τον κοσμοπολιτισμό, την απομάγευση του κόσμου, την πίστη στην διαρκή πρόοδο και την ανάπτυξη, την υπαγωγή του συνόλου του  πλανήτη  στην θεωρία των σταδίων, εντέλει τον θρίαμβο της επιστήμης.  Διατρέχοντας τον κόσμο, ο Φάμπερ εμπιστεύεται απόλυτα τις νοητικές του λειτουργίες και απορρίπτει την μοίρα, το άγνωστο, τον ανορθολογισμό και την ποίηση της φυσικής κατάστασης. Η στατιστική τα εξηγεί κατ’ αυτόν όλα, ακόμη κι αν τα φαινόμενα διαψεύδουν την πραγματικότητα. Το τυχαίο γίνεται στατιστικά αποδείξιμο. Η φύση και το ένστικτο θα αγνοηθούν από τον μηχανικό-ήρωα παρά το ότι από καιρού εις καιρόν  παραδίδεται στην γοητεία τους. Χώρος για τη φαντασία δεν υπάρχει. Ένα ηφαιστειογενές πέτρωμα παραμένει το τελεσίδικο αποτέλεσμα φυσικοχημικών διεργασιών. Οι αντανακλάσεις της πανσελήνου στην κυματιστή επιφάνεια της νυχτερινής ερήμου είναι εύκολα εξηγήσιμες. Τα κακτοειδή δεν είναι φαντάσματα ούτε ιππότες της Αποκάλυψης. Ο κόσμος  οφείλει να γίνει περιγράψιμος - μια συσσώρευση αιτίων και αιτιατών, το προϊόν μακρών βιολογικών διαδικασιών, ο θρίαμβος της επιστημονικής αλήθειας. Η απομάγευση συνιστά καθήκον για τον Homo Faber.

      Και όμως... Η μαγεία παράγεται διά της άρνησης του κόσμου. Η φύση είναι πανταχού παρούσα, οι τριτοκοσμικές κοινωνίες (Κούβα, Μεξικό, Γουατεμάλα, ακόμη και η μεταπολεμική Ελλάδα όπου και ολοκληρώνεται η ιστορία) αντιστέκονται στην κατηγοριοποίησή τους. Ακόμη και μες από την φτώχεια, την βρώμα και την υπανάπτυξη παράγεται ποίηση.  Ο μηχανικός μας  γίνεται εν τέλει  φορέας μιας επαναμάγευσης του κόσμου, όπου ο θάνατος, το απρόοπτο και το μοιραίο επαναποκτούν τη θέση τους. Το ίδιο και ο μύθος ως απόπειρα ερμηνείας της ανθρώπινης ιστορίας.

      Η τεχνική δεν αρκεί, μας εξομολογείται ο Μαξ Φρις, αν μη τι άλλο γιατί επιχειρεί να θέσει σε παρένθεση τον θάνατο.   Σε μια αριστουργηματική αναστροφή του οιδιπόδειου μύθου, ο ήρωας θα ερωτευθεί την ίδια του την κόρη της οποίας αγνοούσε την ύπαρξη –έχοντας με λογικά επιχειρήματα συνάγει την αδυναμία γέννησής της-, αλλά δεν θα καταφέρει να αποτρέψει τον θάνατό της. Αρνείται να διαβάσει τα αισθήματά του, μιας και τα έχει αποδυναμώσει με τη λογική. Τα ένστικτα είναι για τους Αγρίους και τις γυναίκες, ο κυρίαρχος Δυτικός άντρας οφείλει όχι απλώς να κατανοεί τον κόσμο αλλά και να τον μετασχηματίζει διά της τεχνικής –  οδηγώντας τον στην πρόοδο. Όταν ο θάνατος θα χτυπήσει την κόρη του και τον ίδιο, τα πάντα θα  βρεθούν θρυμματισμένα  στο έδαφος.

«Ο Μαξ Φρις (φωτογραφία) κατασκευάζει ήδη στα μέσα της δεκαετίας του ’50 έναν κοσμοπολίτη ήρωα, τον μηχανικό Βάλτερ Φάμπερ, που συμπυκνώνει στο πρόσωπό του την ιδεολογία της τεχνικής, τον κοσμοπολιτισμό, την απομάγευση του κόσμου».

Πηγή : Andro.gr [ http://www.andro.gr/empneusi/michalis-modinos/ ]

     Η προσπάθειά του Βάλτερ Φάμπερ να απομακρύνει τα φαντάσματα του παρελθόντος –ο χαμένος έρωτας, η έσχατη λύση, οι διώξεις των Εβραίων- παράγει μερικές από τις απολαυστικότερες σελίδες της μεταπολεμικής λογοτεχνίας. Γιατί, σταδιακά και επώδυνα, ο ήρωας θα γευθεί τις χάρες την ανθρώπινης ποικιλομορφίας και θα επανανακαλύψει την αξία της γυναικείας διαίσθησης απορρίπτοντας την εργαλειακότητα. Θα χαρεί τον αισθησιασμό της Αβάνας, θα παραδοθεί στις χάρες της σχόλης πίνοντας μπύρες στη ζούγκλα απλώς για να προκαλέσει εφίδρωση, θα επισκεφθεί ετρουσκικούς τάφους στην Ιταλία ή θα μείνει ξάγρυπνος στην Ακροκόρινθο για να απολαύσει επιτέλους μια ανατολή παρέα με την κόρη του επιδιδόμενος στο παιγνίδι των παρομοιώσεων.  Οι ψευδείς υποσχέσεις της κοινωνίας της ανάπτυξης για αιώνια νεότητα, το καταναλωτικό παραλήρημα, ο αμερικανικός τρόπος ζωή που γίνεται τα χρόνια εκείνα εξαγώγιμο προϊόν, θα απομυθοποιηθούν καθώς ο κόσμος θα επαναμαγεύεται.

     Ωστόσο η τεχνολογική ύβρις θα εξοβελιστεί με τεράστιο προσωπικό κόστος. Η επανανακάλυψη της ευτυχίας θα γίνει με τραγικό τρόπο. Ο παιδικός του φίλος θα βρεθεί κρεμασμένος υπό το βάρος της θλίψης των τροπικών στη ζούγκλα της Γουατεμάλας – θύμα μιας ανέφικτης συνάντησης του δυτικού καπιταλισμού με τις πρωτόγονες κοινωνίες. Η κόρη του θα πεθάνει με αρχαϊκό τρόπο –από δάγκωμα φιδιού- αλλά και λόγω ενός ιατρικού λάθους. Η τελική συνάντηση με την αρχαιολόγο Χάνα –τον νεανικό του έρωτα- θα γίνει υπό τις δυσμενέστερες δυνατές συνθήκες στην Αθήνα, την κοιτίδα της αρχαίας τραγωδίας. Ο κόσμος θα αποκαλυφθεί λοιπόν στην έσχατη τραγικότητά του, αλλά η εστία θα έχει επανανακαλυφθεί, έστω και στο κρεβάτι του θανάτου.

      

 Περιβαλλοντολόγος, γεωγράφος και μηχανικός ο Μιχάλης Μοδινός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1950. Θεωρητικός και ακτιβιστής του οικολογικού κινήματος, συνεργάστηκε με διεθνείς οργανισμούς, δίδαξε σε ακαδημαϊκά ιδρύματα ανά τον κόσμο, ενώ υπήρξε ιδρυτής και εκδότης της Νέας Οικολογίας, πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και διευθυντής του Διεπιστημονικού Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Ερευνών. Στο δοκιμιακό - ερευνητικό του έργο περιλαμβάνονται τα βιβλία "Μύθοι της ανάπτυξης στους τροπικούς" (Στοχαστής), "Από την Εδέμ στο καθαρτήριο" (Εξάντας), "Τοπογραφίες" (Στοχαστής), "Το παιγνίδι της ανάπτυξης" (Τροχαλία) και "Η αρχαιολογία της ανάπτυξης" (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Από το 2005 στράφηκε συστηματικά στην λογοτεχνία και την κριτική της. 

Από τις εκδόσεις Καστανιώτη έχουν κυκλοφορήσει τα μυθιστορήματά του "Χρυσή ακτή", 2005, "Ο μεγάλος Αμπάι", 2007, "Επιστροφή", 2009 (βραβείο Ιδρύματος Πέτρου Χάρη Ακαδημίας Αθηνών) "Η σχεδία", 2011 (Διάκριση της Επιτροπής Κρατικών Βραβείων και υποψήφιο για το Ευρωπαϊκό Λογοτεχνικό Βραβείο) και "Άγρια Δύση - μια ερωτική ιστορία", 2013.

To τελευταίο του βιβλίο "Τελευταία έξοδος: Στυμφαλία" (2014) κυκλοφορεί από το Βιβλιοπωλείο της Εστίας.